Terwijl we bellen voor dit interview maakt medeoprichter Sander Van Parijs van Muntuit zich klaar om naar het (online) evenement voor 10 jaar Torekes te gaan. Torekes is de gemeenschapsmunt, of complementaire munt, van de Gentse wijk Rabot-Blaisantvest en volgens Sander “zonder twijfel het meest succesvolle voorbeeld van een gemeenschapsmunt in België”.
Gemeenschapsmunt?
“Om uit te leggen wat een gemeenschapsmunt is en hoe hij werkt, grijpen we best terug naar de definitie van wat geld is,” zegt Sander. “Geld is een afspraak om binnen een gemeenschap iets als betaal- of ruilmiddel te gebruiken. Het belangrijke concept is hier afspraak. Want die afspraak kan veranderd worden. Alternatieve munten zoals de gemeenschapsmunt zijn nuttig wanneer er ongebruikte capaciteit is, of wanneer je als gemeenschap dingen wil realiseren die anders niet gerealiseerd worden.”
Een voorbeeld uit de commerciële wereld zijn de frequent flyer miles. Die combineren de ongebruikte capaciteit van lege zetels in vliegtuigen met de behoefte van mensen om te reizen.
Gemeenschapsmunten kunnen, net zoals gewoon geld, ook gezien worden als een mogelijkheid om een vertrouwensnetwerk tussen onbekenden op te bouwen. In de klassieke ruilhandel werkte dat stroef, omdat de behoefte van de ene vaak niet op het juiste moment overeenkwam met de behoefte van de andere. Een gemeenschapsmunt maakt uitwisseling gemakkelijker.
“Het verschil met gewoon geld is dat je als gemeenschap afspraken maakt over de zaken die je met de gemeenschapsmunt wil stimuleren of verwezenlijken,” zegt Sander.
De afspraken worden geconcretiseerd door verdienpartners en verzilverpartners. Verdienpartners willen mensen waarderen voor inzet die de gemeenschap ten goede komt. In de wijk Rabot-Blaisantvest-wijk in Gent kan je bijvoorbeeld Torekes verdienen door bloemen op je vensterbank te zetten (50T/jaar), maar ook door voetbaltraining te geven aan jongeren van FC Rabot, door de bar in het buurthuis open te houden, door folders te bussen of door zwerfvuil op te halen (telkens 25T/uur).
De verzilverpartners van de Torekes zijn onder meer lokale kruideniers, bakkers, een apotheker, horeca, een kringwinkel en een wijkgezondheidscentrum dat bewegings-en fietslessen geeft. Met de gemeenschapsmunt Talento uit Roeselare kan je filmtickets, NMBS-reischeques, vuilniszakken en een zwembeurt verdienen.
“De resultaten die de Torekes boekten in de afgelopen tien jaar zijn indrukwekkend,” vindt Sander.
“Samen realiseren ongeveer 400 wijkbewoners 10.500 uren per jaar aan vrijwillige inzet, goed voor het werk van vijf a zes voltijdsen.”
“Op buitenlandse congressen over gemeenschapsmunten worden we vaak over de Torekes aangesproken. De economiste Kate Raworth, die les geeft in Oxford en Amsterdam, vertelt het verhaal van het Gentse initiatief in haar boek Doughnut Economics: Seven ways to think like a 21st-century economist (2017).”
“De in 2019 overleden Bernard Lietaer, een internationale autoriteit op het gebied van alternatieve munten, en bij de Nationale Bank van België destijds verantwoordelijk voor de invoering van de ecu, de voorloper van de euro, vermeldde de Torekes ook in zijn lezingen en artikels.”
“We merken ook dat we met initiatieven rond gemeenschapsmunten mensen bereiken die anders misschien moeilijker bereikbaar zijn, zoals langdurig werklozen en culturele minderheden.”
“De Torekes en andere initiatieven tonen dat mensen zich wel degelijk willen inspannen voor gemeenschapsdoelen. De gemeenschapsmunt maakt dat zichtbaar en brengt de discussie op gang. Er speelt een sneeuwbaleffect. Als je arbeid breed genoeg definieert, zijn mensen gemotiveerd om mee te draaien.”
Gemeenten zetten gemeenschapsmunten ook in om heel specifieke doelstellingen te promoten. In Bonheiden beloont het gemeentebestuur jongeren die met de fiets naar school rijden met fietsdukaten. De prestaties worden nauwkeurig gemeten met een gepersonaliseerde chip op de fiets of boekentas van de scholieren. Met de fietsdukaten, die ondertussen vervangen zijn door een elektronische betaalkaart, kunnen de scholieren betalen op de plaatselijke kermissen. Het resultaat: het aantal fietsende scholieren steeg van 12 procent naar 62 procent. Op één schooljaar fietsten ze samen drie keer rond de aarde.
Muntuit schat dat meer dan 7.500 Vlamingen in hun vrije tijd deelnemen aan gemeenschapsmunten. De grootste gemeenschapsmunt vandaag is de Limburgse LimbU met ongeveer 4.200 particuliere deelnemers.
Muntuit werkt als koepel- en netwerkorganisatie om gemeenschapsmunten te ontwikkelen en te promoten en om plaatselijke organisaties te adviseren. “We zijn gegroeid uit een onderzoeksproject en als innovatieplatform van Netwerk Vlaanderen, vandaag FairFin,” vertelt Sander.
“Tien jaar geleden hebben we in Gent de Torekes en in Limburg de e-portemonnee mee uitgedacht. Gaandeweg kregen we meer vragen om advies en drie jaar geleden zijn we dan een zelfstandige organisatie geworden. In het najaar van 2020 werden we erkend op Vlaams niveau als sociaal-culturele organisatie.”
“In de komende jaren willen we, zoals we formuleerden in ons beleidsplan 2021-2025, een kwantumsprong maken om gemeenschapsmunten verder te professionaliseren, en er een groter publiek mee te inspireren.”
“We zien gemeenschapsmunten niet als doel, maar als middel om via de ontwikkeling van een nieuwe economie mee te bouwen aan een duurzame en participatieve samenleving. De ultieme maatstaf is daarbij bruto nationaal geluk. Een belangrijke krachtlijn in ons beleidsplan zijn de inspanningen om de impact van gemeenschapsmunt te meten volgens die maatstaf.”
Om het beleidsplan 2021-2025 te realiseren, breidde Muntuit onlangs het team uit van twee naar vier medewerkers.
Het beleidsplan vermeldt onder het puntje infrastructuur ook “We nemen geen infrastructuur in eigen beheer. We huren een mooie, gezellige en lichtrijke kantoorruimte in een stimulerende omgeving, bij voorkeur in een hub met andere sociale innovators“.
Onlangs vond Muntuit net die ruimte bij De Punt.
“Tot nu toe konden we voor kantoorruimte rekenen op ons ledennetwerk,” zegt Sander. “Maar met de uitbreiding naar vier medewerkers hadden we behoefte aan een eigen ruimte. Via een doorverwijzing van de provincie en een periode in een deelkantoor met wooncoop leerden we de geestige werking van De Punt kennen.”
“De Punt biedt ons niet alleen een heel goede praktische omkadering. Het is ook een plek die dynamiserend werkt en waar we door verschillende andere initiatieven inspiratie kunnen opdoen.”
